Γνωρίστε την Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία
Οι καθημερινές δυσκολίες και τα προβλήματα ψυχολογικής φύσεως, μας κάνουν συχνά να μην ξέρουμε πού να στραφούμε για αναζήτηση βοήθειας. Πολλές φορές η συζήτηση με έμπιστους φίλους και συγγενείς δεν επαρκεί για την επίλυση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουμε και είναι αναγκαίο να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό. Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (Cognitive Behavioral Therapy / CBT) είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας που στοχεύει στην επίλυση προβλημάτων, μέσω της αναγνώρισης του τρόπου με τον οποίο οι σκέψεις μας επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας. Σε αυτό το είδος ψυχοθεραπείας συνδυάζεται η γνωσιακή παρέμβαση (εξέταση και αναδόμηση σκέψεων) με την συμπεριφορική παρέμβαση (τροποποίηση συμπεριφοράς), με σκοπό την κατάτμηση των, μέχρι πρότινος, δυσεπίλυτων προβλημάτων σε μικρότερα μέρη, ώστε να διευκολυνθεί η διαχείρισή τους.
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία αποτελεί μια από τις πλέον δημοφιλείς μορφές ψυχοθεραπείας και έχει αποδειχθεί ιδιαιτέρως αποτελεσματική σε θέματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές. Η συγκεκριμένη ψυχοθεραπευτική κατεύθυνση εστιάζει στο «εδώ και τώρα», ενώ μελετά και αναγνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο τα βιώματα του παρελθόντος έχουν σμιλέψει το ρεπερτόριο των σκέψεών μας αλλά και των αντιδράσεών μας σε διάφορα ερεθίσματα.
Τα χαρακτηριστικά της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία χαρακτηρίζεται από συνεργατικότητα. Θεραπευτής και θεραπευόμενος έχουν εξίσου ενεργό ρόλο στο πλαίσιο της θεραπείας, επικεντρώνοντας τις δυνάμεις τους στην επίλυση προβλημάτων, μέσω συγκεκριμένων γνωσιακών ή συμπεριφορικών τεχνικών. Συχνά, αναμένεται από τον θεραπευόμενο να ολοκληρώνει κάποιες «ασκήσεις για το σπίτι», μέσω των οποίων ο ίδιος εμπλέκεται περισσότερο στη θεραπεία και αποκτά χρήσιμα εργαλεία που μαθαίνει να χρησιμοποιεί και μετά το πέρας της θεραπείας.
Σύμφωνα με τη θεωρία του γνωσιακού – συμπεριφορικού μοντέλου, υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ των σκέψεων και των συναισθημάτων μας. Τροποποιώντας λοιπόν τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε ή συμπεριφερόμαστε σε μια κατάσταση, αλλάζουμε τελικά το πώς αισθανόμαστε για τη ζωή. Σκοπός της συγκεκριμένης παρέμβασης είναι να μετατρέψει τις αρνητικές σκέψεις, στάσεις και συμπεριφορές σε πιο βοηθητικές για το άτομο.
Σε αντίθεση με άλλα είδη θεραπείας, η CBT επικεντρώνεται στο παρόν και στοχεύει στο μέλλον. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας εξετάζονται παρελθοντικές εμπειρίες και η επίδραση που αυτές έχουν στον παρόντα τρόπο ζωής. Έτσι, ο θεραπευτής βοηθάει τον θεραπευόμενο να αναγνωρίσει τα μοτίβα μη βοηθητικών σκέψεων και τους λόγους για τους οποίους έως τώρα τα συντηρούσε, καθώς και να του επιδείξει τον τρόπο να αλλάξει αποτελεσματικά αυτά τα μοτίβα και να απελευθερωθεί από τους φαύλους κύκλους της ζωής του.
Ανάλογα με το πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζεται σε κάθε περίπτωση, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε γνωσιακές ή συμπεριφορικές μεθόδους. Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις όπου ο θεραπευόμενος υποφέρει από έντονα καταθλιπτική ή αγχώδη συμπτωματολογία, ενδεχομένως να δοθεί έμφαση κυρίως σε τεχνικές γνωσιακής αναδόμησης. Αντιθέτως, σε περιπτώσεις όπου κυριαρχούν οι μη βοηθητικές συμπεριφορές του ατόμου (π.χ. καταναγκαστική συμπεριφορά), ενδέχεται στα αρχικά στάδια της θεραπείας να δοθεί έμφαση πρωτίστως σε συμπεριφορικές τεχνικές.
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία είναι μια πολύ καλά δομημένη θεραπεία και γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε δυσκολίες που έχουν ένα συγκεκριμένο θέμα, όπως οι παρακάτω:
- Κατάθλιψη και άγχος
- Ειδικές φοβίες
- Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
- Διατροφικές διαταραχές
- Μετατραυματική διαταραχή
- Κατάχρηση ουσιών
- Διαταραχές του ύπνου
- Θέματα διεκδικητικότητας και αυτοπεποίθησης
Τα τελευταία χρόνια, η έρευνα έχει δείξει ότι η CBT είναι αποτελεσματική στην αντιμετώπιση των ψυχώσεων και της σχιζοφρένειας, καθώς βοηθάει στην αναγνώριση της σύνδεσης μεταξύ σκέψεων και συναισθημάτων και το πώς αυτά με τη σειρά τους επηρεάζουν τα συμπτώματα που βιώνει ο ασθενής. Τέλος, η συγκεκριμένη μορφή ψυχοθεραπείας προτείνεται και για περιπτώσεις ασθενών που πάσχουν από χρόνια νοσήματα, καθώς βοηθά αποτελεσματικά τα άτομα αυτά να αποδεχθούν τα συμπτώματά τους και να διαχειριστούν τα υψηλά επίπεδα άγχους που βιώνουν.
Τι συμβαίνει κατά την θεραπεία;
Η CBT μπορεί να πραγματοποιηθεί τόσο σε ατομική όσο και σε ομαδική βάση. Και στις δύο περιπτώσεις η θεραπεία χαρακτηρίζεται από συνεργατικότητα και οι συμμετέχοντες διατηρούν ενεργό ρόλο. Αυτό σημαίνει, ότι θεραπευτής και θεραπευόμενοι αποφασίζουν μαζί για τα θέματα που θα τεθούν προς επεξεργασία, καθώς και για την μελλοντική πορεία του θεραπευτικού πλάνου.
Όλες οι συναντήσεις γίνονται σε ασφαλές περιβάλλον και χαρακτηρίζονται από εμπιστευτικότητα και πλήρη αποδοχή.
Ο αριθμός των συνεδριών που θα χρειαστούν για να ολοκληρωθεί επιτυχώς ο κύκλος της θεραπείας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Μερικοί από αυτούς είναι: ο βαθμός δυσκολίας των προβλημάτων που φέρνει το άτομο προς επίλυση, η δέσμευση του κάθε θεραπευόμενου στη θεραπεία, η ετοιμότητα για αλλαγή, η έγκαιρη δημιουργία θεραπευτικής συμμαχίας, η συχνότητα των συνεδριών, καθώς και διάφορα άλλα. Η κάθε συνεδρία διαρκεί για περίπου 60 λεπτά, ενώ οι συναντήσεις πραγματοποιούνται συνήθως σε εβδομαδιαία βάση.
Στις αρχικές συνεδρίες πραγματοποιείται η γνωριμία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου και συζητούνται εκτενώς οι λόγοι για τους οποίους το άτομο προσήλθε για θεραπεία. Έπειτα ο θεραπευτής, θέτοντας αρκετά ερωτήματα, λαμβάνει ένα πλήρες ιστορικό, με σκοπό να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομο που έρχεται για αναζήτηση βοήθειας.
Στην πορεία, θεραπευτής και θεραπευόμενος από κοινού αποφασίζουν τους στόχους της θεραπευτικής παρέμβασης και δομούν το θεραπευτικό πλάνο. Όσο προχωρά η θεραπεία, ο θεραπευόμενος λαμβάνει όλο και πιο ενεργό ρόλο, με σκοπό να μπορεί, εν τέλει, να χειρίζεται τις δυσκολίες που προκύπτουν στην ζωή του, χωρίς τη βοήθεια του θεραπευτή.
Πώς δουλεύει η θεραπεία;
Η CBT μας βοηθάει να σπάσουμε ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα σε μικρότερα κομμάτια, με σκοπό να το κατανοήσουμε καλύτερα και να το διαχειριστούμε τμηματικά. Αυτά τα μικρότερα κομμάτια μπορεί να είναι οι σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας, η συμπεριφορά μας ή οι σωματικές μας αντιδράσεις. Όλα αυτά είναι αλληλοσυνδεόμενα μέρη που συχνά μπορούν να μας παγιδεύσουν σε έναν φαύλο κύκλο, χωρίς να το καταλάβουμε. Φανταστείτε για παράδειγμα, κάποιον που μόλις απολύθηκε από την εργασία του. Μπορεί να σκέφτεται ότι έχει αποτύχει και ότι δεν είναι ικανός να βρει άλλη δουλειά. Αυτές του οι σκέψεις μπορεί να τον κάνουν να νιώθει ανεπαρκής, φοβισμένος και απελπισμένος. Όταν κανείς νιώθει έτσι, είναι δύσκολο να κινητοποιηθεί, ώστε να αναζητήσει μια νέα θέση ή να αυξήσει τα προσόντα του, οπότε κλείνεται στον εαυτό του. Αυτή η συμπεριφορά παραίτησης έρχεται να επιβεβαιώσει τους αρχικούς του φόβους και να τον ρουφήξει σε έναν ατέλειωτο φαύλο κύκλο, κατά τον οποίο το άτομο επιβεβαιώνει μόνο του, χωρίς να το συνειδητοποιεί, αυτό που φοβάται περισσότερο.
Αντί να αποδεχόμαστε άκριτα τα αρνητικά μοτίβα όπως το παραπάνω, μέσα από τη θεραπεία μπορούμε να διδαχτούμε από τα λάθη μας, να μάθουμε να αφουγκραζόμαστε τις πραγματικές μας ανάγκες και να ατενίζουμε το μέλλον με αισιοδοξία και αποφασιστικότητα. Αν και το παραπάνω παράδειγμα είναι αρκετά απλοϊκό, αντικατοπτρίζει σαφώς το πόσο εύκολο είναι να παγιδευτούμε μέσα στις ίδιες μας τις σκέψεις, καθώς και το πώς το να αλλάξουμε στάση απέναντι στις συνθήκες που αντιμετωπίζουμε μπορεί να μας βοηθήσει σε σημαντικό βαθμό να απεμπλακούμε από τους αρνητικούς κύκλους της ζωής μας.
Πέρα από την τροποποίηση των μη βοηθητικών σκέψεων, η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία μπορεί να μας διδάξει, μέσα από ειδικές τεχνικές, τις απαραίτητες δεξιότητες που χρειαζόμαστε για να επιλύουμε αποτελεσματικά τα προβλήματά μας, ακόμα και μετά το τέλος της θεραπείας μας. Για παράδειγμα, με την χρήση της τεχνικής της έκθεσης μπορούμε να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε διάφορες φοβίες μας, ενώ μέσα από την καταγραφή ημερολογίων με τις σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας και τις συμπεριφορές μας μπορούμε να μάθουμε να εξερευνούμε τις βαθύτερες πεποιθήσεις μας και να τις αναδομούμε σε πιο ρεαλιστικές και λειτουργικές πεποιθήσεις.
Όπως αναφέραμε παραπάνω, η αποτελεσματικότητα της CBT σε διάφορα θέματα ψυχικής υγείας επιβεβαιώνεται μέσω της διεθνούς βιβλιογραφίας. Ωστόσο, παρά την αποτελεσματικότητά της, μπορεί να μην είναι κατάλληλη θεραπεία για όλους. Άλλωστε, ο καθένας από μας είναι πολύ διαφορετικός. Απευθυνόμενοι σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας μπορούμε να μάθουμε αν η CBT είναι η θεραπεία εκλογής για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε.
Οι βασικές αρχές της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας
- Βασίζεται στην κατανόηση του προβλήματος με γνωσιακούς όρους
- Απαιτεί σταθερή θεραπευτική συμμαχία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου
- Δίνει έμφαση στη συνεργατικότητα και την ενεργό συμμετοχή
- Επικεντρώνεται σε συγκεκριμένα προβλήματα και στόχους
- Εστιάζει στο παρόν
- Έχει ψυχοεκπαιδευτικό χαρακτήρα
- Είναι σχετικά βραχεία θεραπεία
- Είναι δομημένη θεραπεία
- Χρησιμοποιεί μεγάλη ποικιλία τεχνικών
- Δίνει τη δυνατότητα στους θεραπευόμενους να αναγνωρίζουν, να αξιολογούν και να απαντούν μόνοι τους στις δυσλειτουργικές σκέψεις και πεποιθήσεις τους.
Βιβλιογραφία
Beck J. S. (2000). Εισαγωγή στη Γνωστική Θεραπεία, Εκδόσεις Πατάκη.
